ماهنامه شماره 22 (خرداد ماه 1396)
- بارکد چیست؟
بارکد تقریباً در تمام بخش‌های زندگی ما وجود دارد, بیمارستان‌ها، فروشگاه‌ها، سوپرمارکت‌ها، مغازه‌ها، سازمان‌ها و حتی در خانه خودمان! بارکد تقریباً به‌عنوان بخشی از زندگی روزمره ما موردقبول همه قرارگرفته اما واقعاً بارکد چیست و چه چیزی را نمایش می‌دهد؟
مطمئن باشید فقط شما نیستید که دوست دارید سر از راز این خطوط و فضاهای میان آن‌ها دربیاورید خطوطی که هرروز حداقل بر روی برچسب‌های مواد غذائی یا نامه‌های پستی خود می‌بینید. همه آن‌ها به نظر یکسان می‌آیند اما درواقع این‌طور نیست زیرا هر صنعتی روش کدگذاری مخصوص به خود را دارد و از آن به‌عنوان استاندارد استفاده می‌کند. اگر در فکر به‌کارگیری تکنولوژی بارکد در شغل خود هستید موارد مهمی است که باید در نظر بگیرید تا این تکنولوژی بر تمام مشکلات شما غلبه کرده و کار شمارا سهولت ببخشد.
- بارکد میله‌ای چیست؟
کدهای میله‌ای ازجمله مکانیسم‌های ورود و خروج اطلاعات هستند که امروزه در جهان کاربردهای فراوانی یافته‌اند. مهم‌ترین زمینه‌های استفاده از کدهای میله‌ای، شناسایی کالا و حسابداری آن‌ها در صنایع، انبارها، فروشگاه‌ها و یا امور مربوط به کتابخانه‌ها و آرشیوها، امنیت ورود و خروج کارکنان و غیره است.
کدهای میله‌ای با شکل میله‌های عمودی سایه و روشن در کنار هم قرار می‌گیرند به‌طوری‌که در فاصله خطوط میله‌ای چاپ‌شده فضاهای خالی سفید وجود دارند و به‌نوعی تبدیل به شماره رمزدار می‌گردند.
کدهای میله‌ای مجموعه‌ای از اطلاعات حرفی و یا عددی هستند که به‌صورت میله‌های روشن و تاریک نمایش داده می‌شوند و شامل اطلاعاتی از قبیل قیمت، نام محصول، سازنده، وزن، تاریخ ساخت، تاریخ انقضاء و غیره می‌باشند که خطوط مزبور اطلاعات متعددی را در خود ذخیره کرده‌اند. کدهای میله‌ای انواع و اقسام زیادی دارند که هر یک نوع خاصی از اطلاعات را در خود ذخیره کرده و نمایش می‌دهند. به همین دلیل الگوهای خاصی برای نمایش این‌گونه اطلاعات مورداستفاده قرار می‌گیرند. هر کد میله‌ای تشکیل‌شده از میله‌های سیاه و فضای خالی بین آن‌ها که با عبور نور کوچک از روی فضاهای خالی و سیاه متناظر با پهنای فضاهای موجود، خوانده و رمزگشایی می‌شوند.
دستگاه اسکنر Scanner یا کد میله‌ای خوان، علائم الکتریکی (سیگنال) مناسب با آن را تولید می‌کند که این علائم و نشانه‌ها توسط دستگاه‌های کشف رمز تبدیل به اعداد و حروفی می‌گردند که مقصود اصلی از کدهای میله می‌باشند. امروزه از انواع سیستم‌ها و استانداردهای متعدد فن‌آوری کد میله‌ای در سطح جهانی استفاده می‌کنند . تولیدکنندگان خارجی از این استانداردها برای شماره‌گذاری انواع محصولات و تولیدات خود استفاده می‌کنند؛ زیرا قادر هستند عملیات جاری خود را روشمند انجام دهند و در انجام اموری نظیر کنترل کیفی، کنترل ابزار، هزینه‌یابی کار انجام‌شده، محاسبه قیمت تمام‌شده، پیگیری کار در حال انجام، دریافت سفارش، ارسال کالا، دریافت کالا و ده‌ها مورد دیگر از آن بهره گیرند.
استفاده از سیستم شماره‌گذاری کالا به روش کد میله‌ای نیاز به تخصص و تجهیزات و دستگاه‌های مخصوص دارد. به‌طوری‌که بدون داشتن هر یک از آن‌ها صاحبان صنایع و تولیدکنندگان کالاها قادر به استفاده و بهره‌مندی از آن نخواهند بود. کد میله‌ای یک روش ارزان برای رمزگذاری اطلاعات متنی است که امکان خواندن آن به‌سادگی توسط دستگاه‌های ارزان‌قیمت الکترونيکی فراهم می‌گردد . با استفاده از کدهای میله‌ای، می‌توان داده را با سرعت، دقت و صحت بالا جمع‌آوری کرد. کد میله‌ای از مجموعه‌ای خطوط و فضای خالی مجاور موازی تشکيل می‌گردد. برای رمزگذاری رشته‌ای از حروف (یک متن کوچک) به نمادهای چاپی از الگوهای از قبل تعریف‌شده خطوط و فضای خالی که اصطلاحاً به آنان “symbologies” گفته می‌شود، استفاده می‌گردد. کدهای میله‌ای را می‌توان به‌عنوان نوع چاپی کدهای مورس در نظر گرفت که در آنان میله‌های باریک (و فضای خالی)، نقاط و میله‌های پهن‌تر خط تيره (-) را مشخص می‌نمایند. دستگاهی که در ادامه این کدها را می‌خواند ( Barcode reader )، برای رمزگشایی یک کد میله‌ای اقدام به ارسال یک منبع نور درمیان کد میله‌ای کرده و شدت نور برگشتی توسط فضاهای خالی را اندازه‌گیری می‌نماید. الگوی نور برگردانده شده (منعکس‌شده) با استفاده از یک ديود حساس به نور تشخيص داده‌شده و در ادامه یک سيگنال الکترونيکی که عیناً با الگوی چاپی کد میله‌ای مطابقت دارد، توليد می‌گردد. درنهایت، سيگنال الکترونيکی توسط مدارات الکترونيکی ارزان‌قیمت به داده اوليه رمزگشایی می‌شود. با توجه به طراحی اکثر الگوهای توصيفی کدهای میله‌ای، پويش يک کد میله‌ای از سمت راست و يا چپ تفاوتی نخواهد داشت. ساختار اولیه یک کد میله‌ای مشتمل بر عناصر زیر است :
يک ناحيه خالی در ابتدا و انتها
یک الگوی شروع
یک و یا چندين حرف
يک و یا دو حرف کنترلی (اختياری)
یک الگوی خاتمه
شکل 1: ساختار اولیه یک کد میله‌ای
برای رمزگذاری کدهای میله‌ای از الگوهای توصيفی متعددی استفاده می‌گردد. هر یک از این الگوها باهدف تأمین يک نياز خاص در یک صنعت خاص پیاده‌سازی شده‌اند. برخی از این الگوهای توصيفی عملاً تبدیل به استاندارهای غیررسمی شده‌اند که امروزه در اکثر صنایع از آنان استفاده می‌گردد.
B-Coder ، TALtech Bar Code ActiveX control، TALtech Bar Code LLs متداول‌ترین الگوهای توصيفی می‌باشند.
که در تمامی صنایع از آنان استفاده می‌گردد. الگوهای توصيفی مختلف دارای قابلیت‌های متفاوت برای رمزگذاری داده می‌باشند. مثلاً الگوی توصيفی UPC که از آن معمولاً برای محصولات خرده‌فروشی استفاده می‌گردد همواره شامل 12 رقم عددی است درحالی‌که الگوهای توصيفی Code 39 و Code 128 قادر به رمزگذاری داده الفبا عددی به طول 30 حرف می‌باشند. این نوع کدهای میله‌ای را اصطلاحاً الگوهای توصيفی خطی می‌نامند. چراکه از مجموعه‌ای خطوط با عرض مختلف تشکيل می‌گردند.
اکثر اسکنرهای کدهای میله‌ای تجاری، قادر به خواندن تمامی انواع الگوهای توصيفی کدهای میله‌ای خطی می‌باشند؛ بنابراین لازم نيست که از دستگاه‌های مختلف در ارتباط با کدهای میله‌ای متفاوت استفاده کرد.
الگوهای توصيفی جدید دوبعدی کد میله‌ای نظیر PDF417 و Data Matrix قادر به رمزگذاری هزاران بایت داده در یک نماد کد میله‌ای به‌صورت متن و داده باينری می‌باشند. معمولاً برای خواندن الگوهای توصيفی جديدتر دوبعدی، لازم است از اسکنرهايی استفاده گردد که بدین منظور طراحی‌شده‌اند.
هدف اولیه يک کد میله‌ای، شناسايی يک آیتم از طریق برچسب زدن یک کد میله‌ای (یک شناسه عددی منحصربه‌فرد و یا رشته‌ای از حروف ) بر آن است. کدهای میله‌ای معمولاً توسط نرم‌افزارهایی مجهز به بانک‌های اطلاعاتی مورداستفاده قرار می‌گیرند. در این نوع نرم‌افزارها، از داده رمز شده موجود در کد میله‌ای به‌عنوان ایندکس رکورد کالا در بانک اطلاعاتی به‌منظور استخراج اطلاعات تکميلی کالا استفاده می‌گردد.
به‌عنوان نمونه، پس از اسکن کد میله‌ای یک محصول در یک فروشگاه، کد مربوطه در اختيار کامپيوتری گذاشته می‌شود تا با مراجعه به بانک اطلاعاتی مرکزی مشخصات تکميلی کالا نظیر شرح کالا و قيمت آن را برگرداند. بدین ترتیب در فروشگاه فوق، لازم نيست که در صورت تغيير قيمت يک کالا بر روی تمامی نمونه‌های آن قيمت جديد برچسب‌گذاری شود. در چنين مواردی کافی است که صرفاً یک رکورد در بانک اطلاعاتی مرکزی تغيير داده شود (رکورد مربوط به کالای موردنظر). مديران فروشگاه فوق می‌توانند در هرلحظه از ميزان موجودی هر کالا در انبار باخبر شده و در صورت نیاز اقدام به ثبت سفارش نمایند. کدهای میله‌ای يک مکانيزم سریع و عاری از خطا به‌منظور ورود اطلاعات درون یک برنامه را فراهم می‌نمایند. با استفاده از کدهای میله‌ای، پتانسيل بروز خطا نسبت به درج دستی داده حذف می‌گردد. يکی دیگر از موارد کاربرد کدهای میله‌ای، ورود داده بدون نياز به تايپ آن است. به‌عنوان نمونه می‌توان با نسبت دادن شناسه منحصربه‌فرد به کارکنان یک سازمان و درج اطلاعات تکميلی نظیر نام و آدرس آن‌ها در یک بانک اطلاعاتی، از شناسه داده‌شده به هر یک از کارکنان سازمان که به کد میله‌ای تبدیل‌شده است برای شناسايی آن‌ها استفاده کرد (عدم نیاز به تايپ اطلاعات کارکنان نظیر نام و نام خانوادگی برای یک برنامه کامپيوتری خاص). [2]
- تجهیزات انتقال اطلاعات بارکد
- دستگاه‌های چاپ کد میله‌ای
این نوع دستگاه‌ها عمدتاً با استفاده از نرم‌افزار مناسب از طریق سیستم حرارتی و مصرف میله‌های مخصوص، کد میله‌ای موردنظر استفاده‌کنندگان را به همراه توضیحات و اطلاعات لازم چاپ و تولید می‌کنند. چاپ کاغذی یا برحسب کد میله‌ای ازجمله تولیدات این دستگاه‌ها می‌باشند.
- دستگاه‌های کد میله‌ای خوان
در ابتدا از دستگاه‌های کد میله‌ای خوان با تجهیزات پرتوهای نور مادون‌قرمز استفاده می‌شد. ولی در حال حاضر با پیشرفت و توسعه فن‌آوری پرتوهای لیزری جانشین پرتوهای نور مادون‌قرمز گردیده است. به‌طورکلی دستگاه‌های کد میله‌ای خوان پس از تشخیص الگوهای کد میله‌ای و تبدیل آن‌ها به الگوهای عددی، این الگوهای عددی را به دستگاه کشف رمز ارسال می‌دارند.
- دستگاه‌های کشف رمز
این دستگاه‌ها در انواع و اندازه‌های مختلف با توانمندی‌های گوناگون ساخته‌شده و وجود دارند. دستگاه کشف رمز بر اساس سیستم استفاده‌شده در کد میله‌ای، آن‌ها را کشف رمز کرده و اطلاعات رمز شده را به دست می‌آورد.
- تجهیزات انتقال اطلاعات
قابلیت انتقال اطلاعات از دستگاه‌های متعدد کد میله‌ای خوان در یک مرکز، وجود دارد که قادرند آن‌ها را به یک رایانه متصل کنند؛ بنابراین پس از انجام مراحل فوق از طریق این تجهیزات و دستگاه‌ها، اطلاعات به رایانه منتقل می‌گردند.
- انواع بارکدها
- UPC/EAN
این نوع کدگذاری برای کنترل خروجی (کنترل نهائی) به‌کاربرده می‌شود. کد UPC با طول ثابت است و به‌طور خاص در فروشگاه‌ها و کارخانه‌های تولیدکننده مواد غذائی کاربرد دارد. این کد برای سوپرها و این‌چنین مواردی در نظر گرفته‌شده است که با استفاده از 12 رقم فضای مناسبی برای تعریف محصولات در اختیار ما قرار می‌دهد.
- Code 39
این روش کدگذاری به این دلیل ایجاد شد تا در صنایعی که احتیاج به استفاده از حروف نیز در کنار ارقام دارند به‌کاربرده شود. این روش کدگذاری عمومی‌ترین روش کدگذاری است که از قدیم به‌کاربرده می‌شود. این نوع کدگذاری معمول در تمام صنایع – به‌استثناء تولیدکنندگان مواد غذائی – به کار گرفته می‌شود اما با توجه به اینکه بارکد دارای طول زیادی خواهد بود برای مواردی که اندازه برچسب روی اقلام تولیدی گزینه‌ای قابل‌توجه باشد پیشنهاد نمی‌شود.
- Code 128
این روش کدگذاری وقتی به کار می‌آید که شما انتخاب زیادی از حروف و ارقام داشته باشید. در صنایعی که اندازه برچسب روی اقلام گزینه قابل‌توجه باشد این روش کدگذاری انتخابی مناسب برای شماست چراکه فشرده و خوانا است. از این روش کدگذاری معمولاً در حمل‌ونقل استفاده می‌کنند که در آن اندازه لیبل یک مورد مهم است.
- Interleaved 2 of 5
از دیگر روش‌های کدگذاری معمول در صنایع حمل‌ونقل است که در کنار آن کاربرد بسیاری در انبارها و شرکت‌های عمده‌فروش است. این کدها هم به‌صورت فشرده و کم جا هستند.
- PDF417
این روش کدگذاری به‌عنوان روش دو-بعدی شناخته‌شده است که به‌صورت خطی نبوده و بیشتر شمارا به یاد جدول روزنامه‌ها می‌اندازد اما تفاوت این کد با سایر کدهایی که در بالا توضیح داده شد این است که واقعاً یک فایل داده‌های سیار (Portable Data File) است که مثلاً می‌تواند شامل: اسم, آدرس, شماره تلفن منزل, شماره گواهینامه رانندگی و عکس و حتی خلاصه سوابق رانندگی شما باشد! درنهایت اینکه این روش کدگذاری می‌تواند اطلاعات کامل و جامعی را در خود جای‌داده و حجمی در حد یک تمبر پستی داشته باشد البته طبیعی است هر چه اطلاعات شما کامل‌تر باشد حجم این کد نیز بزرگ‌تر خواهد شد.
- سیستم کد میله‌ای UPC-A
این سیستم برای تولید رمزهای عددی به کار می‌رود. در آمریکا و کانادا تمام کالاهایی را که دارای شماره ثبت جهانی یا محلی هستند با این کد میله‌ای مشخص می‌شوند. جمعاً یازده رقم اعداد صفرتا 9 در این رمز می‌تواند وجود داشته باشد که به دلیل ثابت بودن شکل آن، تعداد ارقام را نمی‌توان به‌صورت دلخواه تغییر داد.
- سیستم کد میله‌ای UPC-E
این سیستم کد میله‌ای برای بسته‌بندهای کوچک کالا مناسب است. این سیستم دارای یک رقم آزمون و ده رقم اعداد مربوط به شماره سازنده کالا و شماره محصول است. روش تولید این نوع رمز این‌گونه است که ابتدا ارقام موجود در رمز را به همراه رقم آزمون Checksum در شش کاراکتر فشرده می‌گردد، سپس این شش کاراکتر به الگوهای میله‌ای تبدیل می‌شود. در زیر نمونه‌ای از شکل کد میله‌ای UPC-E نشان داده می‌شود.
- سیستم کد میله‌ای EAN/JAN-13
این سیستم که بنام JAN نیز خوانده می‌شود برای رمزگذاری محصولاتی که هویت کشورهای سازنده آن‌ها نیز باید مشخص شود به کار می‌رود. رمز کشور سازنده به‌صورت بخشی از رمز کالا توسط کد میله‌ای نمایش داده‌شده و مشخص می‌گردد. شکل کلی زیر برای رمزهای سیستم EAN/JAN-13 تعریف‌شده است.
- سیستم کد میله‌ای EAN/JAN-8
این نوع سیستم را برای تولید رمزهای عددی که دو رقم کد کشور سازنده کالا به همراه پنج رقم داده و یک رقم آزمون Checksum تشکیل‌شده است به کار می‌برند. طریقه شماره‌گذاری و نحوه چاپ آن مشابه سیستم کد میله‌ای EAN/JAN-13 است.
- کاربرد بارکدها
- کارخانجات:
کارخانجات بزرگ و کوچک, انبارها می‌توانند از مزایای سهولت استفاده از بارکد استفاده کنند که این سیستم با تمام روش‌های مدیریتی مثل MRP, WMS و MES سازگار است. - حمل‌ونقل
استفاده از بارکد در صنعت حمل‌ونقل باعث راحتی مدیریت کالاهای ثابت یا در حال حرکت می‌شود. هماهنگی بارکد با سیستم‌های مختلف شبکه‌ای باعث کاهش هزینه‌ها و ایجاد خدمات بهتر برای مشتریان می‌شود.
- فروشگاه‌ها:
با استفاده از بارکد در فروشگاه‌ها می‌توان کنترل دقیقی روی ورود و خروج کالاها, موجودی انبار و قیمت جنس‌ها در لحظه داشت ضمن اینکه با استفاده از ارتباط بی‌سیم می‌توان به‌راحتی در لحظه سفارش مشتری را ثبت و خرید را انجام داد. - مراکز درمانی:
استفاده از سیستم بارکد در مراکز درمانی باعث می‌شود تا مدیریت اطلاعات مهمی نظیر: پیشینه پزشکی بیمار, نوع بیمه و سایر اطلاعات به دست آورد.
- رمزگذاری داده‌ها به‌وسیله بارکدها
| الگوی توصيفی | ظرفيت داده |
| UPC-A | در این الگو حداکثر از 12 رقم می‌توان استفاده کرد که 11 رقم توسط کاربر تعيين می‌شود و از یک رقم دیگر برای بررسی ( check ) استفاده می‌گردد. |
| UPC-E | در این الگو حداکثر از 7 رقم می‌توان استفاده کرد که 6 رقم توسط کاربر تعيين می‌شود و از یک رقم دیگر برای بررسی ( check ) استفاده می‌گردد. |
| EAN-8 | در این الگو حداکثر از 8 رقم می‌توان استفاده کرد که 7 رقم توسط کاربر تعيين می‌شود و از یک رقم دیگر برای بررسی ( check ) استفاده می‌گردد. |
| EAN-13 | در این الگو حداکثر از 13 رقم می‌توان استفاده کرد که 12 رقم توسط کاربر تعيين می‌شود و از یک رقم دیگر برای بررسی ( check ) استفاده می‌گردد. |
| Code 39 Code 93 Code 128 EAN-UCC 128 |
در الگوهای فوق از داده الفبا عددی با طول متغير استفاده می‌گردد که معمولا بین 20 تا 40 حرف است. الگوی توصيفی Code 128 نسبت به الگوهای توصيفی Code 39 و Code 93 دارای کارآئی به‌مراتب بيشتری برای رمزگذاری است. الگوی توصيفی Code 128 برای اکثر برنامه‌های کد میله‌ای گزینه‌ای مناسب و بهتر است. از الگوهای توصيفی Code 128 و Code 39 نسبت به الگوی توصيفی Code 93 به‌مراتب بيشتر استفاده می‌گردد. |
| Data Matrix | در این الگو ، از هر نوع داده الفبا عددی و یا باینری با حداکثر طول 3116 بایت می‌توان استفاده کرد. |
| Aztec | در این الگو ، از هر نوع داده الفبا عددی و یا باینری با حداکثر طول 3750 بایت می‌توان استفاده کرد. |
الگوهای توصيفی مختلف کد میله‌ای، نوع‌ها و اندازه‌های مختلفی از داده را حمايت می‌نمایند؛ بنابراین لازم است با توجه به نوع و میزان اطلاعاتی که می‌خواهیم آنان را توسط یک کد میله‌ای رمزگذاری نماییم، نسبت به انتخاب یک الگوی توصيفی اقدام کرد. [2]
- انواع بارکدها در GS1
- فواید استفاده از بارکدها
- مصون بودن از خطاپذیرى به علت کاهش دخالت نیروى انسانى و وارد نشدن دستى اطلاعات.
- دسته‌بندی دقیق اطلاعات.
- سرعت‌بالا به همراه صحت ۱۰۰ درصد.
- دسترسى آسان به اطلاعات واقعى و حقیقى (در جریان روند مدیریت) [3]
- استانداردهای کد میله‌ای
در حال حاضر سیستم‌های مختلفی برای کدهای میله‌ای وجود دارند که به‌طورکلی از سه نوع استاندارد رایج تبعیت می‌کنند. این استانداردها عبارت‌اند از:
1- UPC: universal Product Code
2- NRMA: National Retail Merchants Association
3- EAN/JAN: Europian Artical Number
انواع سیستم‌های کد میله‌ای در قالب استانداردهای فوق‌الذکر در اغلب کشورهای دنیا مورداستفاده قرار می‌گیرند و دارای کاربرد و کارآیی مناسبی نیز هستند. کدهای میله‌ای عموماً به شکل زیر طراحی می‌گردند و شامل فضای خالی، شروع کاراکتر، خصوصیات کاراکتر و خاتمه کاراکتر می‌باشند.
خصوصیات کدهای میله‌ای عموماً به طول و پهنا و باریک بودن و فضاهای خالی بین آن‌ها مربوط می‌شوند. کیفیت کدهای میله‌ای به‌دقت در ابعاد و کیفیت به هنگام چاپ و شدت شفافیت در چاپ کدهای میله‌ای به‌منظور خواندن اطلاعات، مربوط می‌گردند. انواع سیستم‌های کد میله‌ای رایج به شرح صفحات بعدی می‌باشند.
- نتیجه‌گیری
به‌موازات پیشرفت تکنولوژی و مسائل مربوط به کنترل تولید و موجودی شاید هیچ سیستمی به‌سرعت کد میله‌ای پیشرفت نداشته است. به‌بیان‌دیگر، کدهای میله‌ای و سخت‌افزارهای مربوط به آن خیلی سریع‌تر از تجهیزات مربوطه به میکرو کامپیوترها پیشرفت داشته است. نظر به اینکه پیشرفت این تکنولوژی با سرعت تصاعد هندسی در حال تحول است، لذا پیش‌بینی وضعیت آن حتی برای چند سال آینده هم مشکل می‌نماید. باید توجه داشت که سیستم‌های کد میله‌ای هیچ‌گونه اثری در تصحیح سیستم‌های غلط نخواهد داشت بلکه صرفاً سرعت کار این سیستم‌ها را بیشتر می‌نماید. لذا قبل از نصب و استفاده از سیستم‌های کد میله‌ای باید سیستم موجودی را بازبینی و رفع عیب نمود و آنگاه از سیستم کد میله‌ای استفاده نمود.
صاحب امتياز